Η έκθεση σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία και η ανάπτυξη των παιδιών

Στο σύγχρονο σπίτι, η ασύρματη συνδεσιμότητα έχει γίνει τόσο απαραίτητη όσο και το ηλεκτρικό ρεύμα. Από τα κινητά τηλέφωνα και τα tablets μέχρι τα routers WiFi, τις έξυπνες τηλεοράσεις, τις συσκευές Bluetooth και ακόμα και τις ενδοεπικοινωνίες για μωρά, τα ραδιοσυχνικά ηλεκτρομαγνητικά πεδία (ΗΜΠ) βρίσκονται παντού. Ωστόσο, κάτω από αυτό το αόρατο δίκτυο ευκολίας κρύβεται μια αυξανόμενη ανησυχία: οι επιδράσεις της έκθεσης σε ΗΜΠ στις πιο ευάλωτες ομάδες – τις εγκύους και τα αναπτυσσόμενα παιδιά τους.

Πρόσφατη έρευνα ρίχνει νέο φως σε αυτή τη συσχέτιση. Μια προοπτική μελέτη παρακολούθησε 105 βρέφη κατά τον πρώτο χρόνο ζωής τους, μετρώντας τα επίπεδα ΗΜΠ στα σπίτια τους και καταγράφοντας την πρόοδο σε πέντε τομείς ανάπτυξης: αδρή κινητικότητα, λεπτή κινητικότητα, επικοινωνία, κοινωνικές δεξιότητες και επίλυση προβλημάτων. Τα ευρήματα ήταν ανησυχητικά. Τα βρέφη που ζούσαν σε σπίτια με τα υψηλότερα επίπεδα ακτινοβολίας είχαν πάνω από 2,5 φορές περισσότερες πιθανότητες να παρουσιάσουν καθυστέρηση στη λεπτή κινητικότητα και πάνω από 3,5 φορές περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν καθυστέρηση στην επίλυση προβλημάτων σε σύγκριση με εκείνα που ζούσαν σε σπίτια χαμηλής έκθεσης. Ακόμα πιο ανησυχητικό είναι ότι τα επίπεδα αυτά δεν ήταν ακραία – ήταν τυπικά για πολλά νοικοκυριά και πολύ κάτω από τα διεθνή όρια ασφαλείας. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για τις εγκύους και νέες μητέρες. Η εγκυμοσύνη είναι περίοδος ταχείας νευρολογικής και σωματικής ανάπτυξης του εμβρύου. Το έμβρυο είναι εξαιρετικά ευαίσθητο στις περιβαλλοντικές εκθέσεις, ενώ και οι 24 μήνες μετά τη γέννηση αποτελούν κρίσιμο στάδιο ανάπτυξης του εγκεφάλου. Ακόμα και μικρές διαταραχές σε αυτή τη φάση μπορεί να μη φανούν άμεσα αλλά να καθορίσουν μακροχρόνια γνωστικά, συναισθηματικά και κοινωνικά προβλήματα. Η συσχέτιση υψηλότερης έκθεσης σε ΗΜΠ με φτωχότερες επιδόσεις στην επίλυση προβλημάτων και στον κοινωνικό τομέα δείχνει τις δυνητικές μακροπρόθεσμες συνέπειες.

Το ζήτημα γίνεται ακόμα πιο πιεστικό λόγω της καθολικότητας της έκθεσης. Η χρήση κινητών τηλεφώνων είναι σχεδόν παγκόσμια, με 7,26 δισεκατομμύρια χρήστες έως το τέλος του 2022. Ερευνες δείχνουν ότι τα παιδιά έρχονται σε επαφή με κινητά σε απίστευτα μικρή ηλικία – το 70% των παιδιών σε πολλές χώρες τα χρησιμοποιεί, ενώ δεν είναι σπάνιο βρέφη ενός έτους να παίρνουν κινητό στο χέρι για να κοιμηθούν ή να ηρεμήσουν. Σε αυτό προστίθεται η παθητική έκθεση από routers, ασύρματα τηλέφωνα και κοντινές κεραίες κινητής τηλεφωνίας, με αποτέλεσμα τα παιδιά να «λούζονται» σε συνεχή ακτινοβολία από τις πρώτες μέρες της ζωής τους.

Κάποιοι θα υποστηρίξουν ότι τα μετρημένα επίπεδα ΗΜΠ παραμένουν πολύ κάτω από τα όρια που θέτουν οι διεθνείς οργανισμοί. Ομως η συγκεκριμένη μελέτη αναδεικνύει την απόσταση ανάμεσα στα κανονιστικά όρια – που αφορούν κυρίως την αποφυγή άμεσων θερμικών επιδράσεων – και τα νέα δεδομένα για τις μακροχρόνιες, χαμηλού επιπέδου εκθέσεις σε κρίσιμες φάσεις ανάπτυξης. Αν «ασφαλή» επίπεδα σχετίζονται με αναπτυξιακές καθυστερήσεις, τότε η έννοια της ασφάλειας πρέπει να επανεξεταστεί επειγόντως.

Οι συνέπειες είναι επιστημονικές αλλά και κοινωνικές. Στο επιστημονικό πεδίο χρειάζονται μεγαλύτερες, μακροχρόνιες μελέτες για να επιβεβαιωθούν αυτά τα ευρήματα και να αποσαφηνιστούν οι μηχανισμοί: Παρεμβαίνουν τα ΗΜΠ στη νευρωνική σηματοδότηση, στο «κλάδεμα» των συνάψεων ή στο οξειδωτικό στρες; Υπάρχουν παιδιά με γενετική ή και επιγενετική ευαλωτότητα; Αυτά είναι ερωτήματα που απαιτούν απαντήσεις.

Στο κοινωνικό πεδίο, δεν μπορούμε να περιμένουμε αδιάσειστες αποδείξεις για να λάβουμε προφυλάξεις. Οι γονείς, οι φροντιστές και κυρίως οι έγκυες πρέπει να ενημερωθούν ότι η μείωση της περιττής έκθεσης είναι σοφή επιλογή. Απλά μέτρα – τοποθέτηση του router μακριά από υπνοδωμάτια, απενεργοποίηση ασύρματων συσκευών τη νύχτα, χρήση ενσύρματων συνδέσεων όπου είναι δυνατόν, αποφυγή χρήσης κινητών από βρέφη και νήπια – μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο χωρίς ιδιαίτερη ταλαιπωρία. Οι επαγγελματίες υγείας θα πρέπει επίσης να εντάξουν την ενημέρωση για τα ΗΜΠ στη συμβουλευτική εγκύων, όπως ήδη κάνουν για τη διατροφή, το κάπνισμα και το αλκοόλ.

Τελικά, το ζήτημα της έκθεσης σε ΗΜΠ αφορά τη διορατικότητα και την ευθύνη μας. Η ιστορία είναι γεμάτη παραδείγματα – από τη βενζίνη με μόλυβδο μέχρι τον καπνό – όπου οι προειδοποιήσεις αγνοήθηκαν ώσπου η ζημιά έγινε αναμφισβήτητη. Με δισεκατομμύρια παιδιά να μεγαλώνουν σε περιβάλλοντα κορεσμένα από ΗΜΠ, το διακύβευμα είναι πολύ υψηλό για να αγνοούμε τα πρώιμα σήματα.

Για τους μελλοντικούς γονείς, το μήνυμα δεν είναι πανικός αλλά πρόληψη. Για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, η πρόκληση είναι η αναθεώρηση των ορίων ασφαλείας και η ενίσχυση της ανεξάρτητης έρευνας. Και για την κοινωνία συνολικά, η στιγμή απαιτεί ισορροπία: να απολαμβάνουμε τα οφέλη της τεχνολογίας χωρίς να θέτουμε σε κίνδυνο την υγεία της επόμενης γενιάς.

Αν και είναι αόρατη, η ακτινοβολία των ΗΜΠ αποτελεί πλέον μέρος της καθημερινής μας ζωής. Είναι καθήκον μας να διασφαλίσουμε ότι το τίμημα της συνδεσιμότητας δεν θα είναι το μέλλον των παιδιών μας.